Nachtmerrie aan de iepenlaan; Jeffrey Eugenides over vijf wanhopige meisjes
Vrijdag 28 mei 1993 door Pieter Steinz
Jeffrey Eugenides: The Virgin Suicides. Uitg. Bloomsbury, 256 blz. Prijs ƒ 56,40 -: De zelfmoord van de meisjes. Vert. Mieke Lindenburg. Uitg. Contact, 204 blz. Prijs ƒ29,90.
Vijf zelfmoorden telt het debuut van Jeffrey Eugenides, het lijkt wel een bakerrijmpje: Cecilia springt uit het raam en spietst zichzelf op het tuinhek, Bonnie verhangt zich in de kelder, Mary stopt haar hoofd in de gasoven, Therese slikt een cocktail van gin en slaappillen, en Lux stikt in de garage in de uitlaatgassen van de auto.
Toch is The Virgin Suicides (of "De zelfmoord van de meisjes' zoals het in de Nederlandse vertaling heet) geen gruwelijk boek, geen "splatter story' in de traditie van Edgar Allan Poe of Bret Easton Ellis. In Eugenides' opvallende roman gaat het niet om de vijfvoudige zelfmoord, maar om het effect ervan op iedereen die er verder mee te maken kreeg. Niet de ongelukkige meisjes zijn de hoofdpersonen van het verhaal, maar de jongens in hun straat - de pubers die stiekem verliefd waren op het vijftal en nog jaren na de collectieve zelfmoord hunkeren "naar een piepklein flardje houvast, naar een steen van Rosetta die eindelijk opheldering over de meisjes zou verschaffen.'
The Virgin Suicides - dat in Amerika wordt gezien als de literaire verrassing van dit voorjaar en nu in zes landen tegelijkertijd verschijnt - speelt zich af in het begin van de jaren zeventig, in een welvarend voorstadje van Detroit. Het is de ideale plaats voor een onbezorgde, zij het tamelijk saaie jeugd: de buren zijn je beste vrienden, geen vader is werkloos, in de lommerrijke iepen kun je boomhutten bouwen, en in de herfst worden de aangeharkte bladeren bij wijze van buurtfeest op kleine vreugdevuurtjes verbrand. De tragische gebeurtenissen in huize Lisbon maken dan ook diepe indruk. Het begint met de jongste dochter, Cecilia: na een mislukte poging om haar polsen door te snijden, pleegt ze zelfmoord op het feestje dat haar ouders thuis organiseren om haar herstel te bespoedigen. De uitgenodigde buurtjongens, opgedoft en nerveus in de aanwezigheid van de blonde meisjes uit hun dromen, horen haar plotseling de trap oprennen en na haar sprong neerkomen, met "het geluid van een watermeloen die openbarst.'
Niemand begrijpt waarom Cecilia een einde aan haar leven maakt, en al helemaal niet waarom de vier andere zusjes Lisbon haar voorbeeld een jaar later volgen. Sommigen wijzen op de strengheid van vader en moeder Lisbon, op de verstikkende atmosfeer die in het huis aan Elm Street heerst. Anderen zien de oorzaak in de staat van moreel verval waarin Amerika verkeert. Een psychiater houdt het op een zeldzaam geval van besmettelijke sucide. Maar uiteindelijk is de doodsdrift van de vijf jonge meisjes net zo ongerijmd als de regen van eendagsvliegen die elke zomer het stadje aan het meer overdekt met een dikke zwarte smurrie.
Suppoost
Twintig jaar na dato doet de verteller van The Virgin Suicides (sprekend in een dromerige, nostalgische wij-vorm) verslag van zijn pogingen om de nachtmerrie aan de iepenlaan te reconstrueren. Hij spreekt de lezer toe alsof hij de suppoost is van een aan de meisjes Lisbon gewijd museum. In zijn bezit zijn een kleine honderd "catalogusnummers' die iets met de zelfmoorden te maken hebben: kiekjes, uitgedroogde make-upspullen, medische rapporten, een bh, een boodschappenlijstje, zelfs het dagboek van Cecilia. Bij ieder voorwerp wordt even stil gestaan ("Komt u er liever niet aan. We stoppen de foto nu weer terug in de enveloppe'), maar noch deze bevreemdende inventarisatie, noch de interviews met betrokkenen - die als in een documentaire door het verhaal zijn heengevlochten - maken het mysterie oplosbaar.
Misschien, oppert de naamloze verteller, hadden de bijgelovige figuren gelijk die het lot van de meisjes in verband brachten met de teloorgang van de buurt, die de zelfmoorden beschouwden als symptomen van de ellende die Amerika in de jaren zeventig trof: de iepenziekte, het gat in de ozonlaag, de neergang van de autoindustrie, de luchtvervuiling die leidde tot een verbod op straatbarbecues. "Uiteindelijk wezen de martelingen die de Lisbonnetjes hadden verscheurd, in de richting van een simpele, beredeneerde weigering de wereld zoals die aan hen was doorgegeven, zo vol gebreken, te accepteren.'
Pubers
De manier waarop het verhaal in The Virgin Suicides verteld wordt - het zwenken van ontwikkelingsroman naar detectiveverhaal naar documentairescenario - is opzienbarend, al is het niet zo spannend dat je het achter elkaar uitleest. Eugenides (Detroit 1960) heeft een zwart gevoel voor humor dat er voor zorgt dat het boek nergens loodzwaar wordt. Toch ligt de kracht van zijn debuut niet in de eerste plaats in de originele compositie of de hilarische beschrijvingen van blunderende ambulancerijders en schutterende pubers. Het kenmerkendste van The Virgin Suicides is de afwisselend zakelijke en elegische stijl waarin het geschreven is. Eugenides kan op de ene bladzijde gedetailleerd beschrijven wat het effect is van een staking in het begrafeniswezen, en op de volgende wat je voelt als één voor één alle zieke bomen in je mooie straat worden omgehakt. En sinds de slotpassage van The Great Gatsby heb ik niet zo'n weemoedige laatste bladzijde gelezen als die van The Virgin Suicides, waar de verteller niet alleen afscheid neemt van de zusjes Lisbon, maar ook van zijn jeugddromen:
"Uiteindelijk was het niet van belang hoe oud ze waren geweest, of dat ze meisjes waren, maar alleen dat wij van hen hadden gehouden en dat zij ons niet hadden horen roepen en ons nog steeds niet horen, hier hoog in onze hut in de boom, met ons dunnende haar en onze zachte buik.'
Wie als debutant zo schrijft, maakt zijn lezers niet zomaar nieuwsgierig naar zijn volgende boek, hij maakt ze ongeduldig
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
The Virgin Suicides
13 februari, 2003
Recensie / review door: Sven Gerrets Regie: Sofia Coppola
Cast: James Woods, Kathleen Turner, Kirsten Dunst, Josh Hartnett, Michael Paré, Scott Glenn, Danny DeVito
Genre(s): Drama, Mysterie
Twee dagen nadat ik de film gezien heb spookt deze nog steeds door mijn hoofd. De prachtige beelden in combinatie met de aangrijpende gebeurtenissen en de muziek van Air zorgen voor een flink aantal kippenvelmomenten en het is lastig om de film los te laten.
Aan de hand van een groepje jongens wordt het tragische verhaal verteld van de vijf Lisbon zusjes. De jongens raken geobsedeerd door de meisjes Lisbon, die in een streng gelovig huis worden opgevoed. De vijf zussen leven nogal afgezonderd en worden door hun strenge moeder flink onder de duim gehouden. Uitgaan, met jongens omgaan, in een auto rijden, al dit soort activiteiten zijn voor de meisjes verboden. De familie Lisbon leeft zo in hun eigen wereldje. Als op een dag de jongste van de vijf zussen een zelfmoordpoging doet die mislukt is dit het startsein voor het begin van het einde. Een psycholoog stelt vast dat het misschien verstandig is als het meisje meer om zou gaan met jongens van haar eigen leeftijd. Als grote uitzondering staan vader en moeder Lisbon toe een feestje te geven en om een handvol jongens hiervoor uit te nodigen. Tijdens het feestje doet het jongste meisje wederom een zelfmoordpoging en is nu wel succesvol.
De familie Lisbon zondert zich nog meer af, en de vier overgebleven zussen vormen een hecht kliekje. Als een lange tijd later de bink van de school Lux (de jongste zus) mee naar het schoolbal wil nemen kost het veel moeite om dit voor elkaar te krijgen. Via vader Lisbon, die een stuk minder streng en strikt is als zijn vrouw, lukt het om alle vier de meisjes naar het schoolbal te krijgen. Daar komen de meisjes helemaal los en hebben ze een leuke avond. Lux laat zich door de schoolbink Trip ompraten om iets langer te blijven dan eigenlijk was toegestaan, en ze eindigen met z’n tweetjes op het football veld. Als Trip er na de seks halverwege de nacht vandoor gaat, blijft Lux alleen en gekwetst achter. Ze neemt een taxi en komt pas in de ochtend thuis aan. Dit voorval is voor de moeder genoeg om helemaal door te slaan. Alle zondige invloeden van buitenaf moeten worden tegengehouden. De meisjes mogen het huis niet meer uit, worden van school gehaald en alle L.P’s moeten worden verbrandt.Via lichtsignalen weten de meisjes contact op te nemen met het groepje jongens uit de buurt, wat voor hen de enige link is met de buitenwereld. Op den duur gaan de twee groepjes elkaar over en weer bellen, en draaien ze muziek waarbij de telefoon als radio fungeert. Zo ontstaat er een hechte band tussen de groepen. Als de meisjes op een nacht de jongens uitnodigen om langs te komen pakken die dit voorstel graag aan. Maar alle fantasieën waarmee de jongens zich naar het Lisbon huis begeven lossen snel op als ze aankomen en alle vier de zussen dood aantreffen. De vier Lisbon meisjes hebben ieder op een verschillende manier zelfmoord gepleegd en de jongens blijven geschokt en in de war achter.
De obsessie die ze voor de meisjes voelden verdwijnt niet en ze beginnen met het verzamelen van alles wat met de meisjes te maken heeft om op die manier te proberen om er achter te komen wat de meisjes dreef. De film eindigt met de jongens die volwassen zijn, maar de Lisbon zussen nog steeds niet hebben doorgrond. Giovanni Ribisi vertelt het hele verhaal als een van de volwassen geworden jongens en is samen met Ethan Hawke (in Gattaca) de top als het om narrators gaat van Hollywood tegenwoordig. Ook het acteerwerk in deze film is top, met prachtige rollen van bijvoorbeeld Kirsten Dunst, James Woods en Kathleen Turner. James Woods overtuigt als de wiskundeleraar die niks te vertellen heeft thuis en zorgt in de film voor de komische noot. Kathleen Turner overtuigt zelfs nog meer als de streng gelovige moeder, en het is duidelijk dat ze zich niks aantrok van hoe ze er in de film uitzag. Ze heeft geen make-up op en draagt verschrikkelijk tuttige kleren, wat een verademing is in vergelijking met veel andere films, want ik stoor me regelmatig aan films waarin iedereen altijd maar de mooiste kleren aanheeft en op elk moment van de dag is opgemaakt, al staan ze onder de douche.Wat verder opvalt is dat de film, ondanks het treurige verhaal toch erg warm en zonnig overkomt.
Dit komt onder andere door de humor. Deze is subtiel genoeg om er geen komedie van te maken, en weer genoeg aanwezig om er geen zwaar op de maag liggend drama van te maken. Verder helpt de combinatie van de cinematografie (veel zon en droomachtige beelden) en de muziek van Air ook om een sfeer te scheppen die tegelijk droef en warm is. Het regiedebuut van Sofia Coppola, dat gebaseerd is op de bestseller van Jeffrey Eugenides, is dus absoluut een film die je moet gaan zien, en eigenlijk wel meer dan één keer.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
